نگین سرسبز
جمعه, ۳ شهریور ۱۳۹۱، ۱۲:۲۷ ب.ظ
استان خراسان شمالی نگین سرسبز شمال شرق ایران
پس از ارائه لایحه دولت آقای خاتمی با مصوبه نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان در بهار سال 1383 به مرکزیت بجنورد رسما به عنوان یکی از استانهای کشور عزیزمان ایران تاسیس گردید.
موقعیت جغرافیائی
شهرستان بجنورد با وسعتی حدود 11360 کیلو متر مربع از نظر موقعیت گستره شمال شرقی ایران و استان پهناور خراسان واقع گردیده و گذرگاه شمالی این استان بشمار می رود . بجنورد از شمال و شمال خاوری در نواری بطول 197 کیلومتر با جمهوری ترکمنستان دارای مرزمشترک بوده ، از شرق با شهرستان شیروان و سمت جنوبی آن به اسفراین و جاجرم و از غرب به استان گلستان محدود می گردد . براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای 3بخش (مرکزی راز و جرگلان مانه و سملقان و گرمخانه ) و چهارده دهستان و 960 روستا میباشد ارتفاع این ناحیه از سطح دریا 1010 متر است و بدلیل وسعت و وجود ارتفاعات از جمله آلاداغ ، سالوک ، یامان داغی ، کور خود ، می سی نو و دره ها و دشتهای وسیع از جمله مانه وسملقان ، بجنورد و گرمخان ، دارای اقلیمی معتدل با زمستانهای سرد و تابستانهای نسبتاً ملایم است ، اترک مهمترین رودخانه این منطقه می باشد و از دیگر رودخانه های آن می توان فیروزه ، ارکان ، بازخانه ، شیرین دره چند سومبار و …… را نام برد . شهرستان بجنورد به سبب تنوع آب و هوایی دارای وسیعترین جنگلها ، مراتع و گونه های گیاهی است و درختانی چون ارس ، بلوط ، کرکو ، انواع گرامینه ، زرشک باریچه ، بیدگون ، درمنه و…… در پوشش جمنگلی و گیاهی آن به چشم می خورد .
موقعیت شهری
شهرستان بجنورد با 415000نفر جمعیت طبق آمار سال 1375 درشمال خراسان واقع شده است .درتاریخ 9/3/83 شورای نگهبان لایحه تقسیم استان خراسان را به سه استان تایید نمود که در تاریخ 9/3/83 ریاست محترم مجلس هفتم مصوبه را به هیات دولت جهت اجرایی کردن لایحه اقدام نمود ودر حال حاضر بجنورد به عنوان مرکز استان خراسان شمالی می باشد.
امکانات این شهرستان شامل شرکت پتروشیمی-کارحانه سیمان –شهرک صنعتی –کارخانه پنبه -تربیت معلم –دانشگاه پیام نور-حوزه علمیه-دانشگاه عالی دولتی-دانشگاه دولتی پرستاری ومامایی-فرودگاه بین اللمللی .... و تفریگاهای بزرگ باباامان وبش قارداش وشهر بازی و پارکهای شهری -وبیش از سه بیمارستان مجهز می باشد
پیشینه تاریخی
نتایج بررسی و پهنه بندی محوطه های با ستانی نشان داده است نقاط باستانی شناسایی شده متعلق به دوران میان سنگی هزاره چهارم تا هزاره اول پیش میلاد نقش مهمی را در شکل گیری زیست گاههای اولیه در حاشیه رودخانه اترک ایفا نموده اند . بجنورد در دوران ماد و هخامنشی بخشی از ساتراپی پارت قلمداد شده واز دوره اشکانی در این ناحیه 8 زیستگاه در بخش راز و جرگلان 3 مورد در بخش مرکزی و نیز 5 زیستگاه در مانه و سملقان شناسائی شده اند . وجود بنای سنگی موسوم به اسپاخو از آثار دوره ساسانی ، نیز نقش و اهمیت شمال خراسان را در این دوران روشن می نماید . علاوه برآن منطقه بجنورد در صدر اسلام در ارتباط فرهنگی ـ اجتماعی جدی با دیگر نقاط ایران قرار داشته و از آن نواحی تاثیر گرفته است . در آن دوران قسمتهای عمده ای از منطقه آباد و مسکونی بوده است . مؤلف تاریخ سیستان ناحیه بجنورد را به عنوان بخشی از سرزمین نساء معرفی نموده است و در سالهای آغازین قرن دوم هجری این منطقه جزئی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان به شمار می آمد .
شاید بتوان گفت یکی از عوامل رشد این ناحیه در سده چهارم هجری تسلط سامانیان برآن بوده که نتایج مثبتی را بهمراه داشته است . ابن ابی اصیبه نیز در ذکر مناطق بجنورد آورده است که (( ابن سینا دربار علی ابن مامون را در خوارزم ترک گفت و به طوس ، شوقان و سملقان و جاجرم و بالاخره به جرجان رفت )) . مولف نامعلوم حدود العالم از نخستین کسانی است که از چرمغان نام می برد و مقدس نیز آن را جزئی از ناحیه نساء بر شمرده است .
ظاهراً چرمغان شهرکی کوچک ، پررونق و آباد بوده و بجنورد کنونی در جوار آن بوجود آمده است . امروزه حدود و گستره این شهرک در حاشیه شهر بجنورد مبین پیشینه کهن و رونق آن در قرون اولیه اسلامی است .
به استناد متون تاریخی در سده های پنجم تا هشتم هجری بخش وسیعی از ناحیه بجنورد مسکونی و آباد بوده است . در آغاز دوران مغول و تیموری منطقه بجنورد نیز مورد مورد آسیب ها و خسارات فراوانی واقع شد .
با ظهور دولت صفویه ، نواحی شمال خراسان و به تبع آن توجه به مراودات فرهنگی و اقتصادی در دوره مزبور این مناطق به ثبات و آرامش نسبی دست یافت . وجود ابنیه عام المنفعه مانند کاروانسرای قلی ، رباط عشق و قره بیل نشان دهنده ارتباط و شکوفایی مناسبات اقتصادی و اجتماعی بجنورد در دوره صفویه است . علاوه بر آن نوشته ای از محمدخان حکیم به سال 1007 هجری . ق نشان می دهد نواحی جاجرم سملقان و شوقان بعنوان منزلگاه بین راهی در راههای شمالی خراسان برای استراحت کاروانیان مورد استفاده قرار می گرفته است . در این زمان با اسکان کرد های نواحی غرب در منطقه مرزها تقویت شده و کم و بیش از هجوم اقوام غارتگر شمالی ایران کاسته میشود .
این ناحیه در دوره قاجار مورد توجه حکمرانان مرکزی قرار گرفته و حاکمان محلی بجنوردبه لقب ایلخانی نائل می شوند. اما شهر کنونی بجنورد در حدود 1100 هجری بدست تولیخان ابن نجفقلی خان یکی از امرای کرد طایفه شادلو ، از اجداد یار محمد خان سهام الدوله ایجاد گردیده است . مقارن با زمامداری سهام الدوله که حکمرانی استر آباد ، گرگان جاجرم و اسفراین را نیز همزمان بعهده داشته است . این منطقه کانون تحولات سیاسی و اجتماعی بوده است .
امروزه بجنورد بعنوان یکی از شهرهای بزرگ و با اهمیت خراسان بعنوان گذرگاه شمالی این استان به استان های گلستان و مازندران همه ساله تعداد بیشماری از این ناحیه زائران را به سوی مشهد مقدس و حرم مطهر رضوی بدرقه می نماید .
بناهای تاریخی
بنای سنگی ( آتشکده ) اسپاخ شماره ثبت آثار ملی 31579بنایی است ساخته شده از مصالح سنگ و ملاط ساروج متعلق به دوره ساسانی که در میان دیگر ابنیه تاریخی بجنورد در نوع خود اثری برجسته به شمار می آید فضاهای ایجاد شده در این بنای سنگی شامل یک ایوان در ضلع شرقی با طاق گهواره ای شکل و اطاقی مربع است گنبد بنا بوسیله گوشواره هایی برفراز آن استوار بوده است در خصوص نوع کابری بنا نظرات متفاوتی از جانب صاحبنظران ارائه شده که حکایت از آن دارد بنای اسپاخو در واقع آتشکده ای بوده است . این بنا در میان عوام به کلیسای اسپاخو نیز شهرت دارد آتشکده اسپاخو در فاصله 100 کیلومتری غرب بجنورد و در نزدیکی جاده بجنورد به استان گلستان واقع است .
بقعه امام زاده سلطان سید عباس ( معصوم زاده بجنورد ) صاحب بقعه از اولاد و ذریه امام جعفر صادق (ع) است که در دوران حکومت بنی عباس از مدینه وارد خراسان شده و در اواخر قرن دوم هجری وفات یافت . تاریخ دقیق در گذشت اودانسته نیست اما چون امام جعفر صادق (ع) در سال 83 هجری به دنیا آمده و در سال 148 هجری به شهادت رسیده است . تاریخ فوت آن بزرگوار می بایست پس از سال 148 هجری باشد علی ایحال پیکر مطهرش در باغی که در آن روزگار جزء شهر چرمغان ار توابع نسا بود به خاک سپرده شد . بنای اولیه بقعه در دوره سامانیان پی ریزی شد ولی در یورش مغول روی به ویرانی نهاد و تنها لوح سنگ قبر آن باقی ماند وضعیت فعلی بقعه حکایت از مرمتهای مکرر بنا در دوره قاجار دارد اما گنبد فعلی و تعمیرات تکمیلی آن درسال 1347 ش انجام یافته است . سرتاسر نمای بیرونی و سر در ایوان جنوبی مزین به آیاتی از کلام الله مجید با قلم زیبای ثلث به رنگ سفید ، برروی کاشی زمینه لاجوردی است . بر نمای بیرونی گنبد دو پوسته این بنا (( لا اله الا الله )) (( محمد رسول الله )) ((علی ولی الله)) به خط کوفی تزئینی نقش بسته است . در گذشته مزار دارای صندوقی چوبی بوده ولی اخیراً ضریح زیبای قلمزنی با مضامین قرآنی جایگزین آن شده است .
بنای آینه خانه مفخم این بنا که در گذشته داخل باغ بزرگی قرار داشته ، توام با ابنیه دیگر از جمله عمارت مفخم ، بنای کلاه فرنگی ، حوضخانه ، باغ فواره تشکیل دارالحکمه را میداده است .
بنای آینه خانه که سبب وجود تالاری با تزئینات آینه کاری در طبقه فوقانی به این نام شهرت یافته ، به عنوان فضایی دیوانی برای ملاقاتهای سردار مفخم و جهت انجام دیدارهای رسمی و برپایی مراسم تشریفات نظامی ، مشورت و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی و نظامی دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفته است . تزئینات نمای بیرونی بنا ترکیبی است از کاشی کاری هفت رنگ و معقلی و همچنین تزئینات آینه کاری در فضای داخلی آن . از نکات قابل توجه تالار آینه وجود عکسهایی است از پادشاهان قاجار ، رجال و مشاهیر سیاسی و سرداران نظامی خراسان و بجنورد که در قسمت گیلوئی سقف وپیرامون تالار در دو ردیف در زیر شیشه قرار گرفته است .
وجود 9 قطعه خط از آثار خوشنویسان دوره قاجار در آیینه خانه نیز از دیگر ملحقات تزئینی این تالار می باشد که با قاب بندی در دیوار تعبیه شده است . معمار بنای آینه خانه مفخم ممتحن الملک شقاقی از نخستین آرشیتیکت های ایرانی می باشد .
عمارت دارالحکمه سردار مفخم این بنا که به (( ایچری )) شهرت داشته به عنوان سکونتگاه در فاصله بین سالهای 1285 تا 1290 هجری قمری مقارن با دوره ناصری به دستور یار محمد خان شادلو ( سردار مفخم ) بنا گردید . معمار آن ممتحن الملک شقاقی بوده است . تزئینات بنا شامل کاشی کاری معرق ، معلقی و تلفیق آجر و کاشی است که بخشی از آن نقوش و نگاره های سنتی از جمله اسلیمی و ختایی و نقوش انسانی و حیوانی می باشد . عمارت مفخم در سال 1320 به اداره بهداری واگذار گردید . در سال 1370 این بنا به مالکیت میراث فرهنگی خراسان درآمد و هم اکنون در حال مرمت و باز پیرایی می باشد .
بش قارداش این بنا در 6 کیلو متری جنوب شهر بجنورد و بر سر راه این شهر به اسفراین واقع است و معماری آن شامل ایوانها چهار گلدسته و فضای داخلی است که گنبدی به رنگ فیروزه ای بر فراز آن قرار گرفته است . تزئینات شامل کاشی کاری هفت رنگی ، کاشی فیروزه ای و تلفیق آجر وکاشی می باشد .
بنا دارای کتیبه هایی است مزین به آیاتی از سوره مبارکه نور که با قلم شیوه ای ثلث بر زمینه ای لاجوردی که امروزه بقایای آن در ایوان اصلی به چشم می خورد . مرمت و بازسازی اولیه این بنا مربوط به دوره قاجاریه است که بعدها به مقبره شخصی سردار مفخم تبدیل می گردد . در دیواره شرقی بقعه دو لوح سنگ مرمر نصب شده است که در یکی شرح حال سردار مفخم و در دیگری وقف نامه مجموعه بش قارداش مسطور است . در سنگ نگاره ای که سردار مفخم شرح حال زندگی خود را به نگارش درآورده آمده است : (( در سنه 1245 از عدم به وجود آمدم بعد از انقضای پانزده سال مشغول خدمات دولت و ملت شدم . و در سنه 1320 سیاحتی کامل در تمام اروپا کردم )) و تا آنجا ادامه می دهد که (( مخفی نماند که در این بقعه احدی از انبیاء یا ذریه اولیاء و معصومین مدفون نیست محض مقبره خود تعمیر نمودم یار محمد شهر جمادی الاول سنه 1320 . ))
مردم شناسی
یکی از عمده خصیصه های شهرستان بجنورد وجود بافت متنوع قومی و مؤ لفه های فرهنگی متفاوت ان اقوامی که امروزه در محدوده این شهرستان عبارتند از ترک ها ، کرمانج ها ، ترکمن ها ، فارس و تات ها . عمده مشغله مردم این شهرستان کشاورزی ، دامداری و صنایع دستی ، از جمله قالی بافی و غیره است و درصدی از نیروی شاغل این شهرستان در بخش صنعت و خدمات مشغول به فعالیت هستند . محدوده و گستره زیستی جغرافیایی هر یک از اقوام به دلیل پراکندگی و مهاجرت به درستی مشخص نیست . ولی به طور کلی می توان دهستان غلامان ، گیفان ، آلاداغ و بدرانلو را جزء نواحی ترک زبان و منطقه شمال بجنورد به طرف غرب از جمله دهستان جرگلان و روستای تابعه جزء مناطق ترکمن نشین و بخشهای مرکزی و دهستانهای بدرانلو ، شوقان ، سملقان و شهر آشخانه مناطق کردنشین به شمار می آیند . فارسی نیز زبان رسمی و اداری و آموزشی مردم بجنورد است . کانون و هسته اصلی این زبان شهر بجنورد و راز ، روستای زرقانه ، امیرآباد جلفدره ، اسفروج و گیفان می باشد .
اقوام ترکمن ساکن شهرستان نیز از سه تیره یا طایفه گوکلان ، تکه و نخورلی شکل گرفته اند که هر کدام از این طوایف در نوع گویش ، پوشاک و حتی آداب و رسوم متفاوت می باشد . شادلو ، گرایلی ، آمارلو ، زعفرانلو ، و … نیز از جمله طوایف کرمانج بجنورد محسوب می گردند . موسیقی در میان این اقوام که آمیختگی عمیقی با تمامی شئونات زندگیشان دارد و بازگو کننده غمها و شادیها و آلام و آرزوها ی انان و همچنین بازگو کننده باورها ، اعتقادات و بینش و تفکر اقوام این ناحیه داشته و شامل موسیقی ترکی ، کردی و ترکمنی است . از انواع مقامهای موسیقی ترکی می توان به تجنیس ـ شاختا ـ نا ایش و در موسیقی کردی الله مزار ـ لو ـ هرای ـ زارنجی ـ ترغه و … و در موسیقی ترکمنی به یاقی یالی ـ بوجنت ـ آت چاپان و دوسم سن اشاره نمود .
شهرستان بجنورد با وسعتی حدود 11360 کیلو متر مربع از نظر موقعیت گستره شمال شرقی ایران و استان پهناور خراسان واقع گردیده و گذرگاه شمالی این استان بشمار می رود . بجنورد از شمال و شمال خاوری در نواری بطول 197 کیلومتر با جمهوری ترکمنستان دارای مرزمشترک بوده ، از شرق با شهرستان شیروان و سمت جنوبی آن به اسفراین و جاجرم و از غرب به استان گلستان محدود می گردد . براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای 3بخش (مرکزی راز و جرگلان مانه و سملقان و گرمخانه ) و چهارده دهستان و 960 روستا میباشد ارتفاع این ناحیه از سطح دریا 1010 متر است و بدلیل وسعت و وجود ارتفاعات از جمله آلاداغ ، سالوک ، یامان داغی ، کور خود ، می سی نو و دره ها و دشتهای وسیع از جمله مانه وسملقان ، بجنورد و گرمخان ، دارای اقلیمی معتدل با زمستانهای سرد و تابستانهای نسبتاً ملایم است ، اترک مهمترین رودخانه این منطقه می باشد و از دیگر رودخانه های آن می توان فیروزه ، ارکان ، بازخانه ، شیرین دره چند سومبار و …… را نام برد . شهرستان بجنورد به سبب تنوع آب و هوایی دارای وسیعترین جنگلها ، مراتع و گونه های گیاهی است و درختانی چون ارس ، بلوط ، کرکو ، انواع گرامینه ، زرشک باریچه ، بیدگون ، درمنه و…… در پوشش جمنگلی و گیاهی آن به چشم می خورد .
موقعیت شهری
شهرستان بجنورد با 415000نفر جمعیت طبق آمار سال 1375 درشمال خراسان واقع شده است .درتاریخ 9/3/83 شورای نگهبان لایحه تقسیم استان خراسان را به سه استان تایید نمود که در تاریخ 9/3/83 ریاست محترم مجلس هفتم مصوبه را به هیات دولت جهت اجرایی کردن لایحه اقدام نمود ودر حال حاضر بجنورد به عنوان مرکز استان خراسان شمالی می باشد.
امکانات این شهرستان شامل شرکت پتروشیمی-کارحانه سیمان –شهرک صنعتی –کارخانه پنبه -تربیت معلم –دانشگاه پیام نور-حوزه علمیه-دانشگاه عالی دولتی-دانشگاه دولتی پرستاری ومامایی-فرودگاه بین اللمللی .... و تفریگاهای بزرگ باباامان وبش قارداش وشهر بازی و پارکهای شهری -وبیش از سه بیمارستان مجهز می باشد
پیشینه تاریخی
نتایج بررسی و پهنه بندی محوطه های با ستانی نشان داده است نقاط باستانی شناسایی شده متعلق به دوران میان سنگی هزاره چهارم تا هزاره اول پیش میلاد نقش مهمی را در شکل گیری زیست گاههای اولیه در حاشیه رودخانه اترک ایفا نموده اند . بجنورد در دوران ماد و هخامنشی بخشی از ساتراپی پارت قلمداد شده واز دوره اشکانی در این ناحیه 8 زیستگاه در بخش راز و جرگلان 3 مورد در بخش مرکزی و نیز 5 زیستگاه در مانه و سملقان شناسائی شده اند . وجود بنای سنگی موسوم به اسپاخو از آثار دوره ساسانی ، نیز نقش و اهمیت شمال خراسان را در این دوران روشن می نماید . علاوه برآن منطقه بجنورد در صدر اسلام در ارتباط فرهنگی ـ اجتماعی جدی با دیگر نقاط ایران قرار داشته و از آن نواحی تاثیر گرفته است . در آن دوران قسمتهای عمده ای از منطقه آباد و مسکونی بوده است . مؤلف تاریخ سیستان ناحیه بجنورد را به عنوان بخشی از سرزمین نساء معرفی نموده است و در سالهای آغازین قرن دوم هجری این منطقه جزئی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان به شمار می آمد .
شاید بتوان گفت یکی از عوامل رشد این ناحیه در سده چهارم هجری تسلط سامانیان برآن بوده که نتایج مثبتی را بهمراه داشته است . ابن ابی اصیبه نیز در ذکر مناطق بجنورد آورده است که (( ابن سینا دربار علی ابن مامون را در خوارزم ترک گفت و به طوس ، شوقان و سملقان و جاجرم و بالاخره به جرجان رفت )) . مولف نامعلوم حدود العالم از نخستین کسانی است که از چرمغان نام می برد و مقدس نیز آن را جزئی از ناحیه نساء بر شمرده است .
ظاهراً چرمغان شهرکی کوچک ، پررونق و آباد بوده و بجنورد کنونی در جوار آن بوجود آمده است . امروزه حدود و گستره این شهرک در حاشیه شهر بجنورد مبین پیشینه کهن و رونق آن در قرون اولیه اسلامی است .
به استناد متون تاریخی در سده های پنجم تا هشتم هجری بخش وسیعی از ناحیه بجنورد مسکونی و آباد بوده است . در آغاز دوران مغول و تیموری منطقه بجنورد نیز مورد مورد آسیب ها و خسارات فراوانی واقع شد .
با ظهور دولت صفویه ، نواحی شمال خراسان و به تبع آن توجه به مراودات فرهنگی و اقتصادی در دوره مزبور این مناطق به ثبات و آرامش نسبی دست یافت . وجود ابنیه عام المنفعه مانند کاروانسرای قلی ، رباط عشق و قره بیل نشان دهنده ارتباط و شکوفایی مناسبات اقتصادی و اجتماعی بجنورد در دوره صفویه است . علاوه بر آن نوشته ای از محمدخان حکیم به سال 1007 هجری . ق نشان می دهد نواحی جاجرم سملقان و شوقان بعنوان منزلگاه بین راهی در راههای شمالی خراسان برای استراحت کاروانیان مورد استفاده قرار می گرفته است . در این زمان با اسکان کرد های نواحی غرب در منطقه مرزها تقویت شده و کم و بیش از هجوم اقوام غارتگر شمالی ایران کاسته میشود .
این ناحیه در دوره قاجار مورد توجه حکمرانان مرکزی قرار گرفته و حاکمان محلی بجنوردبه لقب ایلخانی نائل می شوند. اما شهر کنونی بجنورد در حدود 1100 هجری بدست تولیخان ابن نجفقلی خان یکی از امرای کرد طایفه شادلو ، از اجداد یار محمد خان سهام الدوله ایجاد گردیده است . مقارن با زمامداری سهام الدوله که حکمرانی استر آباد ، گرگان جاجرم و اسفراین را نیز همزمان بعهده داشته است . این منطقه کانون تحولات سیاسی و اجتماعی بوده است .
امروزه بجنورد بعنوان یکی از شهرهای بزرگ و با اهمیت خراسان بعنوان گذرگاه شمالی این استان به استان های گلستان و مازندران همه ساله تعداد بیشماری از این ناحیه زائران را به سوی مشهد مقدس و حرم مطهر رضوی بدرقه می نماید .
بناهای تاریخی
بنای سنگی ( آتشکده ) اسپاخ شماره ثبت آثار ملی 31579بنایی است ساخته شده از مصالح سنگ و ملاط ساروج متعلق به دوره ساسانی که در میان دیگر ابنیه تاریخی بجنورد در نوع خود اثری برجسته به شمار می آید فضاهای ایجاد شده در این بنای سنگی شامل یک ایوان در ضلع شرقی با طاق گهواره ای شکل و اطاقی مربع است گنبد بنا بوسیله گوشواره هایی برفراز آن استوار بوده است در خصوص نوع کابری بنا نظرات متفاوتی از جانب صاحبنظران ارائه شده که حکایت از آن دارد بنای اسپاخو در واقع آتشکده ای بوده است . این بنا در میان عوام به کلیسای اسپاخو نیز شهرت دارد آتشکده اسپاخو در فاصله 100 کیلومتری غرب بجنورد و در نزدیکی جاده بجنورد به استان گلستان واقع است .
بقعه امام زاده سلطان سید عباس ( معصوم زاده بجنورد ) صاحب بقعه از اولاد و ذریه امام جعفر صادق (ع) است که در دوران حکومت بنی عباس از مدینه وارد خراسان شده و در اواخر قرن دوم هجری وفات یافت . تاریخ دقیق در گذشت اودانسته نیست اما چون امام جعفر صادق (ع) در سال 83 هجری به دنیا آمده و در سال 148 هجری به شهادت رسیده است . تاریخ فوت آن بزرگوار می بایست پس از سال 148 هجری باشد علی ایحال پیکر مطهرش در باغی که در آن روزگار جزء شهر چرمغان ار توابع نسا بود به خاک سپرده شد . بنای اولیه بقعه در دوره سامانیان پی ریزی شد ولی در یورش مغول روی به ویرانی نهاد و تنها لوح سنگ قبر آن باقی ماند وضعیت فعلی بقعه حکایت از مرمتهای مکرر بنا در دوره قاجار دارد اما گنبد فعلی و تعمیرات تکمیلی آن درسال 1347 ش انجام یافته است . سرتاسر نمای بیرونی و سر در ایوان جنوبی مزین به آیاتی از کلام الله مجید با قلم زیبای ثلث به رنگ سفید ، برروی کاشی زمینه لاجوردی است . بر نمای بیرونی گنبد دو پوسته این بنا (( لا اله الا الله )) (( محمد رسول الله )) ((علی ولی الله)) به خط کوفی تزئینی نقش بسته است . در گذشته مزار دارای صندوقی چوبی بوده ولی اخیراً ضریح زیبای قلمزنی با مضامین قرآنی جایگزین آن شده است .
بنای آینه خانه مفخم این بنا که در گذشته داخل باغ بزرگی قرار داشته ، توام با ابنیه دیگر از جمله عمارت مفخم ، بنای کلاه فرنگی ، حوضخانه ، باغ فواره تشکیل دارالحکمه را میداده است .
بنای آینه خانه که سبب وجود تالاری با تزئینات آینه کاری در طبقه فوقانی به این نام شهرت یافته ، به عنوان فضایی دیوانی برای ملاقاتهای سردار مفخم و جهت انجام دیدارهای رسمی و برپایی مراسم تشریفات نظامی ، مشورت و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی و نظامی دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفته است . تزئینات نمای بیرونی بنا ترکیبی است از کاشی کاری هفت رنگ و معقلی و همچنین تزئینات آینه کاری در فضای داخلی آن . از نکات قابل توجه تالار آینه وجود عکسهایی است از پادشاهان قاجار ، رجال و مشاهیر سیاسی و سرداران نظامی خراسان و بجنورد که در قسمت گیلوئی سقف وپیرامون تالار در دو ردیف در زیر شیشه قرار گرفته است .
وجود 9 قطعه خط از آثار خوشنویسان دوره قاجار در آیینه خانه نیز از دیگر ملحقات تزئینی این تالار می باشد که با قاب بندی در دیوار تعبیه شده است . معمار بنای آینه خانه مفخم ممتحن الملک شقاقی از نخستین آرشیتیکت های ایرانی می باشد .
عمارت دارالحکمه سردار مفخم این بنا که به (( ایچری )) شهرت داشته به عنوان سکونتگاه در فاصله بین سالهای 1285 تا 1290 هجری قمری مقارن با دوره ناصری به دستور یار محمد خان شادلو ( سردار مفخم ) بنا گردید . معمار آن ممتحن الملک شقاقی بوده است . تزئینات بنا شامل کاشی کاری معرق ، معلقی و تلفیق آجر و کاشی است که بخشی از آن نقوش و نگاره های سنتی از جمله اسلیمی و ختایی و نقوش انسانی و حیوانی می باشد . عمارت مفخم در سال 1320 به اداره بهداری واگذار گردید . در سال 1370 این بنا به مالکیت میراث فرهنگی خراسان درآمد و هم اکنون در حال مرمت و باز پیرایی می باشد .
بش قارداش این بنا در 6 کیلو متری جنوب شهر بجنورد و بر سر راه این شهر به اسفراین واقع است و معماری آن شامل ایوانها چهار گلدسته و فضای داخلی است که گنبدی به رنگ فیروزه ای بر فراز آن قرار گرفته است . تزئینات شامل کاشی کاری هفت رنگی ، کاشی فیروزه ای و تلفیق آجر وکاشی می باشد .
بنا دارای کتیبه هایی است مزین به آیاتی از سوره مبارکه نور که با قلم شیوه ای ثلث بر زمینه ای لاجوردی که امروزه بقایای آن در ایوان اصلی به چشم می خورد . مرمت و بازسازی اولیه این بنا مربوط به دوره قاجاریه است که بعدها به مقبره شخصی سردار مفخم تبدیل می گردد . در دیواره شرقی بقعه دو لوح سنگ مرمر نصب شده است که در یکی شرح حال سردار مفخم و در دیگری وقف نامه مجموعه بش قارداش مسطور است . در سنگ نگاره ای که سردار مفخم شرح حال زندگی خود را به نگارش درآورده آمده است : (( در سنه 1245 از عدم به وجود آمدم بعد از انقضای پانزده سال مشغول خدمات دولت و ملت شدم . و در سنه 1320 سیاحتی کامل در تمام اروپا کردم )) و تا آنجا ادامه می دهد که (( مخفی نماند که در این بقعه احدی از انبیاء یا ذریه اولیاء و معصومین مدفون نیست محض مقبره خود تعمیر نمودم یار محمد شهر جمادی الاول سنه 1320 . ))
مردم شناسی
یکی از عمده خصیصه های شهرستان بجنورد وجود بافت متنوع قومی و مؤ لفه های فرهنگی متفاوت ان اقوامی که امروزه در محدوده این شهرستان عبارتند از ترک ها ، کرمانج ها ، ترکمن ها ، فارس و تات ها . عمده مشغله مردم این شهرستان کشاورزی ، دامداری و صنایع دستی ، از جمله قالی بافی و غیره است و درصدی از نیروی شاغل این شهرستان در بخش صنعت و خدمات مشغول به فعالیت هستند . محدوده و گستره زیستی جغرافیایی هر یک از اقوام به دلیل پراکندگی و مهاجرت به درستی مشخص نیست . ولی به طور کلی می توان دهستان غلامان ، گیفان ، آلاداغ و بدرانلو را جزء نواحی ترک زبان و منطقه شمال بجنورد به طرف غرب از جمله دهستان جرگلان و روستای تابعه جزء مناطق ترکمن نشین و بخشهای مرکزی و دهستانهای بدرانلو ، شوقان ، سملقان و شهر آشخانه مناطق کردنشین به شمار می آیند . فارسی نیز زبان رسمی و اداری و آموزشی مردم بجنورد است . کانون و هسته اصلی این زبان شهر بجنورد و راز ، روستای زرقانه ، امیرآباد جلفدره ، اسفروج و گیفان می باشد .
اقوام ترکمن ساکن شهرستان نیز از سه تیره یا طایفه گوکلان ، تکه و نخورلی شکل گرفته اند که هر کدام از این طوایف در نوع گویش ، پوشاک و حتی آداب و رسوم متفاوت می باشد . شادلو ، گرایلی ، آمارلو ، زعفرانلو ، و … نیز از جمله طوایف کرمانج بجنورد محسوب می گردند . موسیقی در میان این اقوام که آمیختگی عمیقی با تمامی شئونات زندگیشان دارد و بازگو کننده غمها و شادیها و آلام و آرزوها ی انان و همچنین بازگو کننده باورها ، اعتقادات و بینش و تفکر اقوام این ناحیه داشته و شامل موسیقی ترکی ، کردی و ترکمنی است . از انواع مقامهای موسیقی ترکی می توان به تجنیس ـ شاختا ـ نا ایش و در موسیقی کردی الله مزار ـ لو ـ هرای ـ زارنجی ـ ترغه و … و در موسیقی ترکمنی به یاقی یالی ـ بوجنت ـ آت چاپان و دوسم سن اشاره نمود .
